Σάββατο 25 Ιανουαρίου 2014

Δευτερεύουσες προτάσεις στα Λατινικά

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ανάλογα με τη συντακτική τους λειτουργία οι δευτερεύουσες προτάσεις διακρίνονται σε:
ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ: Οι ονοματικές προτάσεις λειτουργούν ως ονόματα (υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, ονοματικοί προσδιορισμοί). Ονοματικές προτάσεις είναι οι: Βουλητικές, Πλάγιες Ερωτηματικές, Ουσιαστικές Συμπερασματικές, Ενδοιαστικές, προτάσεις του quominus/quin, Ουσιαστικές και Επιθετικές Αναφορικές.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ: Οι επιρρηματικές προτάσεις λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί. Επιρρηματικές προτάσεις είναι οι: Αιτιολογικές, Τελικές, Επιρρηματικές Συμπερασματικές, Χρονικές, Υποθετικές, Εναντιωματικές, Παραχωρητικές, Παραβολικές, Επιρρηματικές Αναφορικές.


                                               ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α.ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ Δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας.
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους: quod, quoniam, quia, (quando) και με τον σύνδεσμο cum.
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ: 1) με ΟΡΙΣΤΙΚΗ, όταν η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή (πραγματική αιτία).
                            2) με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, όταν η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (υποκειμενική αιτία). (ακολουθία των χρόνων)

Οι αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται και με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum, ο οποίος εκφέρεται πάντοτε με  ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, γιατί η αιτιολογία είναι αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας. (ακολουθία των χρόνων)
Συχνά ο αιτιολογικός cum συνοδεύεται από μόρια ή επιρρήματα (π.χ. praesertim =και μάλιστα, ιδιαίτερα) ώστε να διακρίνεται από τον ιστορικό ή τον παραχωρητικό.

Παραδείγματα

- Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt, quod ea re remollescunt homines atqui effeminantur. (15)
- Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium domesticorum in tecto conlocavit. (34)

Β. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ Εκφέρονται όπως και οι επιρρηματικές, αλλά χρησιμεύουν ως υποκείμενο ή αντικείμενο με ρήματα ψυχικού πάθους (π.χ. gaudeo, queror, indignor κ.α).

Η μοναδική αιτιολογική ουσιαστική πρόταση βρίσκεται στο κείμενο 24 «Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur…»
Η αιτιολογική πρόταση λειτουργεί ως αντικείμενο στη μετοχή indignatus.

ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ: Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας στην κύρια πρόταση.
ΕΞΑΙΡΕΣΗ αποτελούν οι ουσιαστικές προτάσεις που λειτουργούν ως υποκείμενο ή αντικείμενο σε ρήματα ψυχικού πάθους.

                                                        ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Είναι επιρρηματικές προτάσεις. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη της κύριας.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
                      α) ut, όταν είναι καταφατικές.
              π.χ. Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur… (31)
                      β) ne, όταν είναι αρνητικές.
              π.χ. … ne dicam ineptae, lagationis ministry, narrate… (36)
                      γ) quo, όταν ακολουθεί επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού.
              π.χ. Manius Curius Dentatus maxima frugalitate utebatur, quo facilius divitias
                      contemnere posset. (36)

Συχνά, στην πρόταση εξάρτησης υπάρχουν οι ακόλουθες λέξεις ή φράσεις: eo, idcirco, ob eam rem/causam, eo consilio, ea mente, ea causa κ.α.

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντα με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων):
- υποτακτική Ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου.
- υποτακτική Παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου.
Οι Τελικές προτάσεις εκφέρονται πάντα με υποτακτική, διότι ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα) και όχι τη στιγμή της πραγματοποίησής του.

ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας (venio, facio, aedifico).

ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ: i) ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού.
                            ii) ως επεξήγηση άλλου προσδιορισμού του σκοπού.

ΙΣΟΔΥΝΑΜΟΥΝ ΜΕ:
                                    α) Αναφορική-Τελική πρόταση
                                    β) Σουπίνο σε -um
                                    γ) causa/gratia + γενική γερουνδίου
                                    δ) ad + αιτιατική γερουνδίου
Στις περιπτώσεις γ και δ, όπου υπάρχει εμπρόθετος τύπος γερουνδίου με αντικείμενο  σε πτώση αιτιατική πρέπει να γίνει μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης (γερούνδιο) σε παθητική (γερουνδιακό). Η μετατροπή αυτή ονομάζεται γερουνδιακή έλξη
                                    ε) δοτική του σκοπού
                                  στ) εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού 
                                    

                                           ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

                             ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
                                                     - ut, όταν είναι καταφατικές.
                                                     - ut non, ut nemo, ut nihil κ.α., όταν είναι αρνητικές.  

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντα με (δυνητική) ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, διότι το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, και μάλιστα:
- υποτακτική Ενεστώτα (για το παρόν-μέλλον), όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού
  χρόνου.
- υποτακτική Παρατατικού (για το παρελθόν), όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού
  χρόνου.
Οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται πάντα με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα) και όχι τη στιγμή της πραγματοποίησής του. (ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Σπάνια (ποτέ στα σχολικά κείμενα) μπορεί να εκφέρονται και με υποτακτική Παρακειμένου σε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο, όταν, κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται πράξη ολοκληρωμένη στο παρελθόν.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: Στην κύρια πρόταση προηγούνται συνήθως επιρρήματα (sic, ita, tam, adeo …) ή αντωνυμίες (talis, tantus …) που προαναγγέλλουν ότι θα ακολουθήσει συμπερασματική πρόταση.

ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ: ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του συμπεράσματος ή του αποτελέσματος στην κύρια πρόταση.

Παραδείγματα

- In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit, salvi esse nequeamus. (37)
- Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito. (23)


                                ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ  

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
                                              - ut, όταν είναι καταφατικές.
                                              - ut non, ut nemo, ut numquam κ.α., όταν είναι αρνητικές.

  
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντα με (δυνητική) ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, διότι το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, και μάλιστα:
- υποτακτική Ενεστώτα (για το παρόν-μέλλον), όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού
  χρόνου.
- υποτακτική Παρατατικού (για το παρελθόν), όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού
  χρόνου.
Οι ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονται πάντα με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα) και όχι τη στιγμή της πραγματοποίησής του. (ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων)

ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ως:
                     i) υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων/εκφράσεων.
                     ii) αντικείμενο.
                     iii) επεξήγηση σε ουδέτερα αντωνυμιών και αφηρημένων ουσιαστικών.

ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ:
α) από ρήματα που σημαίνουν «κατορθώνω» π.χ. facio, efficio, perficio, από απρόσωπα ρήματα που σημαίνουν «προκύπτει», «βγαίνει το συμπέρασμα» π.χ. efficitur, sequitur κ.α.. Εκφράζουν αποτέλεσμα ή συνέπεια.
β) από απρόσωπα ρήματα που σημαίνουν «συμβαίνει» π.χ. fit, accidit, contingit κ.α.. Εκφράζουν γεγονός ή συμβάν.
γ) από απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που σημαίνουν «απομένει» ή «υπολείπεται» π.χ. restat, relinquitur, reliquum est κ.α.. Εκφράζουν κάτι που απομένει ή υπολείπεται.
δ) από απρόσωπες εκφράσεις όπως: tempus est, lex est, satis est, mos est, opinio est κ.α.


                                                      ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Οι χρονικές προτάσεις είναι επιρρηματικές.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ  με τους εξής συνδέσμους:
   ­ dum, quoad, quamdiu, όταν δηλώνουν πράξη σύγχρονη. Σ’ αυτή την περίπτωση
     εκφέρονται με οριστική. Στα Λατινικά διακρίνουμε δύο είδη συγχρονισμού:
 α) την παράλληλη διάρκεια (=εφόσον, όσο)
      π.χ.  quam Metellus, dum vixit, multum amavit. (38) (= την οποία ο Μέτελλος
              αγάπησε πολύ, όσο ζούσε).
 β) μια συνεχιζόμενη πράξη (χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει
      μια άλλη πράξη (κύρια πρόταση).
     Η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το σύνδεσμο dum (=ενώ) και εκφέρεται
     πάντα με οριστική Ενεστώτα, οποιοσδήποτε και να είναι ο χρόνος της κύριας
     πρότασης. (Λατινισμός
     π.χ. Dum omen petit, ipsa fecit omen (38) (=ενώ αναζητούσε οιωνό, δημιούργησε
     η ίδια τον οιωνό).

  - postquam, ubi, ut, simul, simulac, cum primum, όταν δηλώνουν πράξη προτερό-
    χρονη.
    ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντοτε με οριστική, διότι το γεγονός μας ενδιαφέρει από χρονική
    άποψη. Συνήθως εκφέρονται με οριστική Παρακειμένου, όταν αναφέρονται στο
    παρελθόν
  - dum, donec, antequam (ante…quam), priusquam (prius…quam), quoad, όταν δη-
    λώνουν πράξη υστερόχρονη.
    ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ i) με Οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από άποψη χρόνου.
                            ii) με Υποτακτική (Ενεστώτα ή Παρατατικού), όταν η πράξη παρου-
                                σιάζεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.
                   π.χ. - Caesar expectavit, dum hostes flumen transierunt (= ο Καίσαρας πε-
                           ρίμενε μέχρι που οι εχθροί διαβήκαν το ποτάμι).
                          - Caecilia expectabat dum aliqua vox congruens proposito audiretur.
                           (= Η Καικιλία περίμενε μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή που να αντα-
                           ποκρινόταν στο σκοπό της)(38)
                         - Augustus aliis sermonibus tempus extraxit, donec induxit mentionem
                           aetatis. (= Ο Αύγουστος άφησε την ώρα να κυλήσει με άλλες κουβέ-
                           ντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στην ηλικία της)(47)   

                                                      ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

    ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ
   ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
  ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ  
       ΕΚΦΟΡΑΣ
     ΣΥΓΧΡΟΝΟ
     παράλληλη
       διάρκεια
     dum, quoad,
       quamdiu

        ΟΡΙΣΤΙΚΗ
ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ (38)
    ΣΥΓΧΡΟΝΟ
  συνεχιζόμενη 
        πράξη
           dum
       ΟΡΙΣΤΙΚΗ
      ΕΝΕΣΤΩΤΑ
      (ΠΑΝΤΑ)
ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ (38)
ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
postquam, ubi, ut, simul, simulac
      ΟΡΙΣΤΙΚΗ
(ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ για το παρελθόν)
ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ (34,37)
  ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
         dum
    ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
    (ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ,
   ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ)
ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ/ΕΠΙΔΙΩΞΗ
                (38)
donec, antequam,
     priusquam


      ΟΡΙΣΤΙΚΗ
    ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ 
            (47)


                                               Ο ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΣΥΜΔΕΣΜΟΣ DUM
 Ο χρονικός σύνδεσμος dum εκφράζει δύο χρονικές σχέσεις:
α) ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ, και συγκεκριμένα:
     - την παράλληλη διάρκεια, π.χ. quam Metellus, dum vixit, multum amavit. Ο σύν-
      δεσμος dum μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιον άλλο νοηματικά ισοδύναμο,
      π.χ. τον quoad.

     - μια συνεχιζόμενη πράξη, κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πρά-
        ξη. dum + ΟΡΙΣΤΙΚΗ Ενεστώτα
        π.χ. Dum omen petit, ipsa fecit omen.   
β) ΤΟ ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
    - dum + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (Ενεστώτα ή Παρατατικού). Εκφράζεται το υστερόχρονο και
      η πράξη παρουσιάζεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.
    - dum + ΟΡΙΣΤΙΚΗ. Εκφράζει το υστερόχρονο και μας ενδιαφέρει μόνο η χρονική
      σχέση.           

                                                Ο ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ CUM

• Διακρίνουμε τέσσερα είδη του χρονικού συνδέσμου cum.

1. ΧΡΟΝΙΚΟΣ CUM + ΟΡΙΣΤΙΚΗ οποιουδήποτε χρόνου. Μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο που έγινε κάτι (στην προσδιοριζόμενη πρόταση υπάρχουν συνήθως χρονικά επιρρήματα, όπως: tum, tunc, nunc, eo die, tempore). Μεταφράζεται με «όταν».
   π.χ.
- cum in venationibus eris, licebit tibi quoque pugillares adportare. (8)
- Tum intellexi, cum iam neutris gratiam referre poteram. (44)

2. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΣ CUM + ΟΡΙΣΤΙΚΗ
Μας ενδιαφέρει από χρονική άποψη. Εκφράζει επανάληψη στο παρελθόν (με οριστική Παρατατικού ή Υπερσυντελίκου) και στο παρόν – μέλλον (με οριστική Ενεστώτα). Μεταφράζεται «κάθε φορά που».
 ­ Σπάνια αντί του επαναληπτικού cum τίθεται ο σύνδεσμος quotiescumque.
   π.χ.
- cum civitas bellum gerit, magistratus creantur. (15)
- cum illa cubiculum intraverat, filium vivere simulabat. (23)

3. ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟΣ CUM + ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ
Στην κύρια πρόταση (σε Παρατατικό ή Υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθως τα μόρια vix, aegre κ.α., ενώ στη χρονική πρόταση το επίρρημα repente. Δηλώνει αιφνίδιο γεγονός.
Ο cum λέγεται αντίστροφος γιατί η κύρια πρόταση εκφράζει δευτερεύον νόημα και η δευτερεύουσα κύριο νόημα.
→ Μεταφράζεται: «όταν», «όταν ξαφνικά». Εκφέρεται με οριστική γιατί μας ενδιαφέρει από χρονική άποψη.
  π.χ.
- Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei species horrenda. (14)

4. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ – ΔΙΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ CUM + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ (πράξη σύγχρονη) ή ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ (πράξη προτερόχρονη).
Χρησιμοποιείται για διηγήσεις γεγονότων του παρελθόντος.
Ο ιστορικός – διηγηματικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση ανάμεσα στην κύρια και τη δευτερεύουσα πρόταση και δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. (ακολουθία χρόνων)
Εδώ είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική.
Μεταφράζεται: «όταν».

π.χ.
- cum ancilla ei ab ostio quaerenti Ennium dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. (24)


                                 ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ – ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Οι υποθετικές προτάσεις εισάγονται με τον υποθετικό σύνδεσμο si οι καταφατικές και με το nisi ή το si non οι αποφατικές.
• Όταν σε καταφατική υποθετική πρόταση αντιπαρατίθεται η αρνητική της τότε εισάγεται με : si non ή si nimus.
• Αν αρνούμαστε όλο το περιεχόμενο της πρότασης τότε χρησιμοποιούμε το nisi.

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ: με οριστική ή υποτακτική ανάλογα το είδος του υποθετικού λόγου.

ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ: ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στην προσδιοριζόμενη πρόταση.

                                                       ΟΙ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
Τα είδη των υποθετικών λόγων στη λατινική γλώσσα είναι τρία:

1ο είδος: ΑΝΟΙΚΤΗ ΥΠΟΘΕΣΗ
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi, si non) + ΟΡΙΣΤΙΚΗ
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΓΚΛΙΣΗ (ΣΥΝΗΘΩΣ ΟΡΙΣΤΙΚΗ)

• (παρόν)
   si (si non, nisi) + ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΕΣΤΩΤΑ → ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΕΣΤΩΤΑ
   π.χ. si hoc facis, erras.

• (παρελθόν)
   si (si non, nisi) + ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ/ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ→ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙ-
   ΚΟΥ/ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ
   π.χ. si hoc fecisti, erravisti.

• (μέλλον)
   si (si non, nisi) + ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΛΟΝΤΑ/ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΑ → ΟΡΙΣΤΙΚΗ
   ΜΕΛΛΟΝΤΑ/ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΑ
   π.χ. si hoc facies (feceris), errabis.

2ο είδος: ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ/ΑΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΤΟ
Το 2ο είδος συναντάται σε τρεις μορφές:

α) ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ.
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi) + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ  
π.χ. si hoc faceres, errares.


β) ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ.
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi) + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ
π.χ. si hoc fecisses, erravisses.

γ) ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ.
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi) + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ (παρελθόν)
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ (παρόν)

ή
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi) + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ (παρόν)
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ (παρελθόν)
π.χ. si hoc fecisses, errares
       si hoc faceres, erravisses

3ο είδος: ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΥΝΑΤΗ ή ΠΙΘΑΝΗ
ΥΠΟΘΕΣΗ: si (nisi) + ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΕΣΤΩΤΑ
ΑΠΟΔΟΣΗ: ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΕΣΤΩΤΑ

! Το τρίτο είδος δε συναντάται στην εξεταστέα ύλη. 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Πολλές φορές η υπόθεση ενός υποθετικού λόγου λανθάνει, συνηθέστερα μέσα μία δευτερεύουσα πρόταση (π.χ. αναφορικοϋποθετική), σε μια μετοχή (π.χ. υποθετική), σε ένα προθετικό σύνολο, σε ένα όνομα, σε μια ερώτηση.

2. Σύνθετος ονομάζεται ο υποθετικός λόγος που περιλαμβάνει περισσότερες από μία υποθέσεις ή αποδόσεις ή και τα δύο μαζί.


                                            ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Είναι επιρρηματικές προτάσεις.

Εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
 - etsi, tametsi, quamquam. Εκφέρονται με ΟΡΙΣΤΙΚΗ.
 - cum, licet. Εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (ακολουθία χρόνων)

Μεταφράζονται: αν και, παρόλο που.         

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της εναντίωσης στην κύρια πρόταση.

Σημείωση: Συχνά στην κύρια πρόταση υπάρχει ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen (=όμως).

Παραδείγματα
- etsi domi erat (24)
- etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius (37)
- etsi senex et corpora infirmo sum, semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse. (40)
- etsideprehendit canos (47)


                                              ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Είναι επιρρηματικές προτάσεις.

Εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
- etiamsi. Εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ή ΟΡΙΣΤΙΚΗ.
- licet, quamvis*, ut. Εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ.

Μεταφράζονται: ακόμα κι αν.

→ Ισχύει ο κανόνας της ακολουθίας των χρόνων.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της παραχώρησης στην κύρια πρόταση.

* ο σύνδεσμος quamvis προτιμάται όταν ακολουθεί επίθετο ή επίρρημα.

1η Σημείωση: Συχνά στην κύρια πρόταση υπάρχει ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen (=όμως).

2η Σημείωση: Όλες οι δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις των κειμένων εκφέρονται με υποτακτική. Εξαιρείται η πρόταση «quamvisperveneras» (43). Η χρήση της οριστικής χαρακτηρίζεται ποιητική και μετακλασική.   

Παραδείγματα
- etiamsi natura tales non sint, necessitate esse cogantur. (37)
- licet mihi ostendas agmina militum… (40)
- quamvis infestο et minaci animo perveneras, cur, cum in cospectu Roma fuit, tibi non succurit… (43) (ΠΡΟΣΟΧΗ, εκφέρεται με ΟΡΙΣΤΙΚΗ)
- licet mortem miniteris…(40)
                                                  ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Είναι επιρρηματικές προτάσεις.
Διακρίνονται σε δύο είδη, ανάλογα με το περιεχόμενό τους.

Α. ΑΠΛΕΣ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ: i) με τους συνδέσμους atque, ac, et, μετά από επίθετα ή επιρρήματα
                            που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους: similis, par,
                            aequus, idem, dissimilis, alius, similiter κ.α.
                            π.χ. ille similiter loquitur ac scribit (=εκείνος μιλάει όμοια με τον τρό-
                            πο που γράφει)  
                       ii) με τους συνδέσμους ut, sicut ˙ στην κύρια πρόταση υπάρχουν συνή-
                           θως τα επιρρήματα ita, sic. Αυτές οι προτάσεις εκφράζουν τον τρόπο.
                           π.χ. ille sic scribit, ut loquitur (= γράφει έτσι όπως μιλάει)
                      iii) με τον quam + επίθετο ή επίρρημα θετικού βαθμού. Στην κύρια πρό-
                            ταση συνήθως υπάρχει το tam. Εκφράζουν ποσό, βαθμό, μέγεθος.
                      iv) με τους quantus, quo + επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού.
                           Στην κύρια πρόταση υπάρχουν τα tanto, eo. Εκφράζουν ποσό, βαθμό,
                           μέγεθος.    
                          π.χ. quanto celeries, tanto melius (=όσο γρηγορότερα, τόσο καλύτερα)


ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ: με ΟΡΙΣΤΙΚΗ. Συχνά είναι ελλειπτικές. Εκφέρονται με Οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα (εκφράζουν το πραγματικό).

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: είναι επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο την κύρια πρόταση.

Παραβολικά ζεύγη: ita…ut, sic…ut, tantus…quantus

Παραδείγματα
- ut dicis, (τρόπου) (27)
- quanti nullam adhuc emerat, (ποσού) (29)
- ut viri antique (vivebant), (τρόπου) (41)
- ut viri aetatis nostrae (loquuntur), (τρόπου) (41)
- ut fit plerumque, (τρόπου) (44)
- ut … anteponunt, (τρόπου) (46)

Β. ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους: ut si, tamquam (si), quasi, proinde quasi, velut si
(το tamquam και το quasi μπορούν να χρησιμοποιηθούν και μόνο με ουσιαστικό-ελλειπτικές προτάσεις)


ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ: με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ. Εκφέρονται με Υποτακτική γιατί η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. (το περιεχόμενο της πρότασης είναι υποθετικό).
→ Ισχύει ο κανόνας της ακολουθίας των χρόνων.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: είναι επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο την κύρια πρόταση.

Παραδείγματα   
- tamquam sanctum templum (34) (ελλειπτική, σύγχρονο στο παρελθόν)
- tamquam scopulum (41) (ελλειπτική, σύγχρονο στο παρόν)
- proinde quasiloquaris (41) (σύγχρονο στο παρόν)


                                                    ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε:
Α) Επιθετικές αναφορικές προτάσεις
Β) Ουσιαστικές αναφορικές προτάσεις
Γ) Επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις

Α) ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ
Προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό ή αντωνυμία
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.

Τα κυριότερα είδη των επιθετικών αναφορικών προτάσεων είναι τα εξής:
α) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΕΣ
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ: i) με ΟΡΙΣΤΙΚΗ, όταν δηλώνουν το πραγματικό
                          ii) με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, όταν: α) λειτουργούν στο πλαίσιο του πλάγιου λό-
                              γου, β) δηλώνουν το ενδεχόμενο ή το πιθανό, γ) λόγω έλξης από
                              άλλη υποτακτική που προηγείται ή ακολουθεί, δ) δηλώνουν το
                              αντίθετο του πραγματικού (ως απόδοση υποθετικού λόγου).
                              (ακολουθία των χρόνων)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: Προσδιορίζουν την έννοια της λέξης στην οποία αναφέρονται.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μερικές φορές οι αναφορικές προτάσεις διατηρούν την οριστική, αν και βρίσκονται σε πλάγιο λόγο. Αυτό συμβαίνει, όταν θεωρείται ότι λειτουργούν ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο.
  π.χ. quo intendit (42)

παραδείγματα
- quae te genuit (43)
- qui pro re publica cadat (46) (λόγω έλξης)
- quae ad concordiam pertinerent (37) (δηλώνει ενδεχόμενο-πίθανο)
- quae velit victor (37) (λόγω έλξης)
- quorum auxilio victoria parta sit (37) (λόγω έλξης)
- quem metuat (44)  (υποτακτική του πλαγίου λόγου)
- a quo se metui putet (44) (υποτακτική του πλαγίου λόγου)
- quod imperandum militibus esset (48) (υποτακτική του πλαγίου λόγου)
- in quo ipse cum amicis futurus esset (48) (υποτακτική του πλαγίου λόγου)
- quae perisset (48) (υποτακτική του πλαγίου λόγου)

β) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΕΣ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με το quod(=πράγμα που)
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ με ΟΡΙΣΤΙΚΗ, δηλώνουν το πραγματικό
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: προσδιορίζουν ολόκληρο το περιεχόμενο φράσεων ή προτάσεων.

παράδειγμα
- existimavit se victurum esse, quod accidit. (=πίστεψε ότι θα νικήσει, πράγμα που έγινε)

Β) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ όπως και οι αναφορικές προσδιοριστικές: i) με ΟΡΙΣΤΙΚΗ
                                                                                                     ii) με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: Λειτουργούν ως υποκείμενο ή αντικείμενο στο ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.

Παραδείγματα
- qui tam nihil est (28)(υποκείμενο στο est)
- quae deinceps scribam (27)(υποκείμενο στο απαρέμφατο fore)
- quae dura et acerba nascuntur (27)(υποκείμενο στο ρήμα fiunt)
- quae gignuntur statim vieta et mollia (27)(υποκείμενο στο ρήμα fiunt)
- quod vis (41)(αντικείμενο στο ρήμα consequaris)
- quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem (44)(υποκείμενο στο ρήμα est)
- quae scripsisset (27)(υποτακτική, γιατί βρίσκεται σε πλάγιο λόγο)

Γ) ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ
Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις ισοδυναμούν με απλές επιρρηματικές προτάσεις. Αναφέρονται σε έναν όρο της πρότασης εξάρτησης αλλά ταυτόχρονα εκφράζουν και μια επιρρηματική σχέση (σκοπό, αιτία, συμπέρασμα, προϋπόθεση, εναντίωση, παραχώρηση) ανάμεσα στην αναφορική και την πρόταση ή φράση εξάρτησή της.
Διακρίνονται σε: i) αναφορικές τελικές, ii) αναφορικές συμπερασματικές, iii) αναφορικές αιτιολογικές, iv) αναφορικές υποθετικές, v) αναφορικές εναντιωματικές-παραχωρητικές.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.
ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ όπως και στις αντίστοιχες επιρρηματικές προτάσεις: i) με ΟΡΙΣΤΙΚΗ
                                                                                                                        ii) με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: ίδια με τις αντίστοιχες επιρρηματικές προτάσεις.


Παραδείγματα
- qui aut ea non videant (42)(αναφορική- συμπερασματική)
- …aut ea dissimulent (42)(αναφορική- συμπερασματική)
- qui non videat coniurationem esse factam (42)(αναφορική- συμπερασματική)
- qui non fateatur (42)(αναφορική- συμπερασματική)

! ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου η αναφορική αντωνυμία ή το αναφορικό επίρρημα που αναφέρονται στα προηγούμενα εισάγουν ΚΥΡΙΑ πρόταση. Τότε ισοδυναμούν με τα αντίστοιχα δεικτικά is, ibi.


                                               ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Είναι ουσιαστικές προτάσεις.
ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ από ρήματα:
- ερωτηματικά (rogo)
- λεκτικά (doceo)
- γνωστικά (scio)
- αποπειρατικά (tempto)
- προσδοκίας, αναμονής (conor, exspecto)
κ.α

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ:
1) ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ: με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα.
2) ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ:   α) απλές: i) με το εγκλιτικό μόριο ne και με το num χωρίς
                                                             διαφορά στη σημασία. (Μόνο αυτά τα δύο συνα-
                                                             ντάμε στα σχολικά κείμενα)
                                                         ii) με το μόριο nonne (με εξάρτηση συνήθως από το
                                                             ρήμα quaero)
                                                        iii) με το si μετά από ρήματα που σημαίνουν περιμέ-
                                                              νω (expecto), προσπαθώ (tempto, conor)
                                                        iv)  με το an (non) μετά από ρήματα που σημαίνουν
                                                              αγνοώ (nescio), αμφιβάλλω (dubito)
                                         β) διμελείς: i) utruman
                                                              ii) –nean
Συχνά το δεύτερο μέλος της ερώτησης εκφράζεται ελλειπτικά. Το «ή όχι» εκφράζεται με το necne (στις ευθείες ερωτήσεις με το an non).  

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
Εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, όπως όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο, επειδή θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης.
→ Ισχύει ο κανόνας της ακολουθίας των χρόνων.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: Ως ουσιαστικές (ονοματικές) προτάσεις που είναι λειτουργούν ως αντικείμενο, υποκείμενο ή επεξήγηση.


Παραδείγματα
- quae…gerantur (45)
- quantoque…sit (45)
- quid ageret puer (23)
- quid…fecerit, quid…responderit (24)
- quando…puteris… (25)                                           Μερικής άγνοιας
- quandi homo sit (28)
- quanto… antecellat (31)
- quis possit…aut eum (44)

- utrum…mallet an calva (47)(ολικής άγνοιας, διμελής)


                                                      ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Είναι ουσιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από ρήματα που σημαίνουν βούληση, της οποίας το περιεχόμενο εκφράζουν.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους: α) ut, όταν είναι καταφατικές
                                                             β) ne, όταν είναι αποφατικές (αρνητικές)

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντα με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων):
- υποτακτική Ενεστώτα, όταν εξαρτώνται  από ρήμα αρκτικού χρόνου (για το παρόν)
- υποτακτική Παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου (για το παρελθόν)
 (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση)
Εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, γιατί το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: Ως υποκείμενο ή αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω κ.α.».
                                    Ως επεξήγηση, συνήθως σε ουδέτερα δεικτικών αντωνυμιών (id, hoc) και σε λέξεις με γενική έννοια (exemplum, consilium, voluntas).

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Τα περισσότερα ρήματα που συντάσσονται με βουλητική πρόταση συντάσσονται και με τελικό απαρέμφατο εναλλακτικά.
  π.χ. constituit ut tragulam mitteret= constituit tragulam mittere.

Παραδείγματα
- ut simul imponeretur (23) (αναφέρεται στο παρελθόν)
- utdoceret… (29) (αναφέρεται στο παρελθόν)
- utabstinerent (31) (αναφέρεται στο παρελθόν)
- utcederet (38) (αναφέρεται στο παρελθόν)
- utdeferat (45) (αναφέρεται στο παρόν)
- utcognoscantur (45) (αναφέρεται στο παρόν)
- ut.. adliget etabiciat (45) (αναφέρεται στο παρόν)
- utsperent (45) (αναφέρεται στο παρόν)
- utmitteret (45) (αναφέρεται στο παρελθόν)
- ut emitteret (48) (αναφέρεται στο παρελθόν)


                                                ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Είναι ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο για ενδεχόμενο κακό ή δυσάρεστο γεγονός.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους: α) ne(=μήπως), όταν εκφράζουν φόβο μήπως γί-
                                                                    νει κάτι.
                                                             β) ne non, ut(=μήπως δεν), όταν εκφράζουν φόβο
                                                                   μήπως δε γίνει κάτι.

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντοτε με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων):
- υποτακτική Ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου (για το παρόν)
- υποτακτική Παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου (για το παρελθόν)
Ο φόβος είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη  στιγμή της πραγματοποίησής του.
Οι ενδοιαστικές προτάσεις εκφέρονται με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, επειδή το περιεχόμενό τους αφορά κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: α) ως υποκείμενο  απρόσωπων εκφράσεων που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, υποψία κ.α.
                                    β) ως αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «φοβάμαι» (vereor, metuo, timeo κ.α.)
                                        γ) ως επεξήγηση σε ουδέτερα αντωνυμιών και σε αφηρημένες έννοιες.

Παραδείγματα
- Quid ergo non times ne istae te calvam faciant? (47) (αναφέρεται στο παρελθόν, αντικείμενο στο ρήμα non times).



                                        ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ QUIN-QUOMINUS
Είναι ουσιαστικές προτάσεις.

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ με τους συνδέσμους:
- quominus, ne [μετά από ρήματα που σημαίνουν «εμποδίζω»(impedio, prohibeo, deterreo) ή «αρνούμαι»(recuso)]
- quin, [όταν τα παραπάνω ρήματα έχουν άρνηση ή μετά τα: non dubito, non est dubium, facere non possum]

ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ πάντοτε με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων):
- υποτακτική Ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου (για το παρόν)
- υποτακτική Παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου (για το παρελθόν)
Η πράξη που δηλώνει η πρόταση του quin/quominus είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πραγματοποίησής της.
Οι προτάσεις του quin/quominus εκφέρονται πάντοτε με ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ, επειδή το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ: α) ως υποκείμενο  απρόσωπων  ρημάτων ή εκφράσεων που σημαίνουν εμποδίζω, αρνούμαι κ.α. (per me stat quominus, non multum est quin κ.α.)
                  β) ως αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «εμποδίζω», «αμφιβάλλω» (deterreo, dubito)   . 

Παραδείγματα
- Augustus voluit filiam deterrere quominus id faceret. (έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο deterrere, αναφέρεται στο παρελθόν)
- Non dubito quin calva esse nolis (αντικείμενο στο ρήμα non dubito, αναφέρεται στο παρόν)

                                         επιμέλεια: Αναστάσιος Ντόκος
                                                               φιλόλογος